Zanim powiemy szczegółowiej o rozwoju psychiki dziecka w wieku przedszkolnym oraz o czynnikach śro­dowiskowych i wychowawczych oddziaływających na ten rozwój, zatrzymajmy się na chwilę przy czynnikach, które nazwałam czynnikami biologicznymi. Dziecko przychodząc na świat jest już ukształtowanym całościowo organizmem, jakkolwiek wszystkie funkcje tego organizmu nie działają od razu od pierwszych chwil jego życia. Wymagają dłuższego czasu, wymagają doj­rzewania. Najważniejszym dla rozwoju życia psychicz­nego dziecka układem w jego organizmie jest układ ner­wowy. Od właściwości tego układu zależy też w dużej mierze temperament dziecka, a więc zespół cech, które odnoszą się do aktywności psychoruchowej, szybkości i siły reakcji oraz mają wpływ na dziedziną emocjonalną i na formą jego społecznego zachowania sią.

Dobrze jest jednak zdawać sobie sprawę, że dziecko nasze rodzi się już jakby z pewnym zadatkiem takiego czy innego temperamentu i w związku z tyra ma prawo zachowywać się spontanicznie inaczej, niż np. jego ró­wieśnik, którego zadatki temperamentu mogą być zupeł­nie inne. Mówiąc o temperamencie trudno nie wspomnieć też i o aktywności własnej dziecka, która do pewnego stop­nia wiąże się z nim — a mianowicie dzieci typu melan­cholijnego, a więc słabego, bywają raczej dziećmi też i o słabej aktywności własnej w porównaniu z innego typu dziećmi.

Mówiąc o rozwoju psychicznym dziecka myślimy głównie o rozwoju różnych procesów i cech psychicznych jego kształtującej się osobowości.Wśród procesów psychicznych wyróżniamy m.in. pro­cesy poznawcze, uczucia i procesy woli. W wieku przedszkolnym wszystkie te procesy bogato się rozwijają, szczególnie zaś — dziedzina wyobraźni, dzięki której powstaje specyficzna dla tego wieku sztuka dziecka, przejawiająca się m.in. w jego twórczości pla­stycznej — głównie malarskiej. Umiejętne kierowanie przez nas wszystkimi procesami poznawczymi daje syl­wetkę rozwojową dziecka harmonijnie rozwiniętą, na po­ziomie jego możliwości wiekowych.  Oczywiście każdy rok przynosi nowe sukcesy w tej dziedzinie.

Powinniśmy zatem zawsze starać się o to, aby następne dziecko w naszej rodzinie było przyjmowane z radością i dumą przez rodzeństwo, a tak­że i o to, by starszy brat czy siostra otoczyli je z czasem, w miarę swych możliwości wiekowych, nie tylko serdecz­nością, ale także i opieką. Nie znaczy to oczywiście, że dzieci nasze nie będą się nigdy w zabawach kłóciły, bi­ły, a młodsze — nie będą sobie wyrywały nawzajem za­bawek. Zwróćmy natomiast uwagę jak będą się zachowywać w grupie obcych dzieci: czy jedno stanie w obronie dru­giego, czy jedno nie pozwoli skrzywdzić drugiego?

Dobierajmy odpowiednie bajki — nie straszne, a pogodne i dobrze się kończące, nie zabierajmy ze sobą dzieci na sportowe widowiska, na których mogą się spot­kać z brutalnymi scenami itp. Wszelkie atrakcje dawkujmy z pewnym umiarem, aby wywołaniem przesadnego napięcia emocjonalnego dzie­cka nie zniszczyć ich pozytywnych skutków.Nadmiernie silne reakcje emocjonalne charakteryzu­ją często dziecko chore. Warto o tym pamiętać, by za­chować się wówczas w stosunku do niego z dużym po­błażaniem i wyrozumiałością. Dziecko w chorobie ma prawo grymasić, kaprysić i nudzić, być płaczliwe, wy­buchowe czy rozdrażnione. 

Starajmy się wówczas łago­dzić to jego napięcie zwiększoną jeszcze dozą naszego spokoju i opanowania oraz serdecznością, a jeśli trze­ba — odwróceniem uwagi — nigdy zaś ostrą wymówką czy rygorystycznym zakazem lub nakazem, albo wreszcie nieopanowanym naszym zachowaniem. Pamiętajmy, że dziecko w wieku przedszkolnym nie umie dobrze opanowywać swych gwałtownych reakcji egoistycznych pragnień, nie wymagajmy więc od niego za wiele na co dzień, a już szczególnie w okresie choro­by. Przeżycia emocjonalne mają wpływ na kształtowanie się charakteru dziecka. Charakter to względnie trwały zespół cech psychicznych człowieka, w których uja­wnia się jego postępowanie i stosunek do osób drugich oraz do siebie samego.

Rozróżniamy zwykle dwie warstwy cech charakteru: temperament — jako podbudowę i charakter właściwy —jako nadbudowę.Do istotnych cech charakteru należą przede wszystkim właściwości woli. Ludzie charakteru — jak to się zwykło mówić — słabego czy mocnego, to ludzie m.in. o słabej lub silnej woli. Dochodzą do tego jeszcze pobudki takie­go czy innego postępowania z ludźmi, a więc to, co na­zywamy właściwą lub niewłaściwą postawą moralną, a co składa sią na sylwetką moralno-społeczną dziecka. Zarówno silna wola, jak i właściwa postawa moralna dziecka kształtuje sią i przejawia w jego działaniu, pod wpływem licznych doświadczeń zdobywanych w różnych sytuacjach życia codziennego, bądź samorzutnie, bądź pod wpływem naszych ocen, a także naszych nakazów i zakazów oraz pochwał i nagan.

Różne więc ich postawy moralne utrudniają mu wybór tego, za kim ma iść, kogo posłuchać, kogo wziąć sobie za wzór. Do pracy nad charakterem dziecka należy też praca nad wyrabianiem jego woli. Rozwój woli u dziecka jako zdolności do celowego działania następuje wraz z jego rozwojem mowy i myślenia oraz zdolnością panowania nad sobą. Małe dziecko zwykle jeszcze żyje chwilą obec­ną a działa impulsywnie. Dopiero w starszym wieku przedszkolnym, około lat 5 zaczyna liczyć się coraz bar­dziej z wymaganiami życia społecznego, rozumieć je i uznawać. a także uczyć się celowej, planowanej działal­ności.

Uczymy dyscy­pliny, wymagając od dziecka umiejętności podporządko­wania się różnym przepisom porządkowym, choćby ta­kim, jak sprzątanie po zabawie swych zabawek, dbanie o czystość mieszkania przez systematyczną zmianę obu­wia po powrocie z dworu itp.Uczymy kultury współżycia z ludźmi przez zwracanie dziecku uwagi na właściwe zachowanie się jego wobec gości przychodzących do naszego domu, a także na jego odpowiednie zachowanie się na wizytach, u ludzi obcych bądź u dalszej rodziny.Wyrabiamy samodzielność m.in. przez wdrażanie dzie­cka do samodzielnego rozbierania się i ubierania, a tajc- że — do porządnego składania wieczorem ubrania.

Tro­szczymy się o to, aby dziecko nauczyło się szanować swe zabawki i książki, aby nauczyło się dbać o swoje i cudze przedmioty, z którymi ma do czynienia, a także, aby nau­czyło się szanować mienie i dobro społeczne. Jak tego wszystkiego dokonać?Jak o tym już wspomniałam wyżej — przede wszystkim dobrym własnym przykładem. A następnie stopniowo wdrażać dziecko do porządku, do dyscypliny, do posza­nowania własnej i cudzej własności itd. Wdrażać konsek­wentnie i systematycznie, ale nie rygorystycznie. A więc nie ostro, nie bezwzględnie, nie pod przymusem. Niczego dobrego nie zdziałamy w ten sposób.